W dniu 20 listopada 2015 r. Sąd Najwyższy w poszerzonym składzie siedmiu w sprawie o sygn. akt: III CZP 17/15 w odpowiedzi na pytanie, czy wpis uznanego za niedozwolone postanowienia wzorca umowy do rejestru, o którym mowa w art. 479[45] § 2 k.p.c., powoduje, że przewidziana w art. 479[43] k.p.c. rozszerzona skuteczność prawomocnego wyroku będącego podstawą tego wpisu stoi na przeszkodzie postępowaniu w przedmiocie kontroli postanowienia tej samej treści, zawartego w innym wzorcu umowy, stosowanym przez przedsiębiorcę, przeciwko któremu został wydany ten wyrok, bądź przez innego przedsiębiorcę? – stwierdził, że prawomocny wyrok uznający postanowienie umowne za niedozwolone dotyczy tylko tego przedsiębiorcy, który został pozwany, nie wiąże zaś innych przedsiębiorców.
Zgodnie z tezami powyższego orzeczenia:
1. Prawomocność materialna wyroku uznającego postanowienie wzorca umowy za niedozwolone wyłącza powództwo o uznanie za niedozwolone postanowienia tej samej treści normatywnej, stosowanego przez przedsiębiorcę pozwanego w sprawie, w której wydano ten wyrok (art. 365 i 366 k.p.c.).
2. Prawomocność materialna wyroku uznającego postanowienie wzorca umowy za niedozwolone – także po wpisaniu tego postanowienia do rejestru (art. 479[45] § 2 k.p.c.) – nie wyłącza powództwa o uznanie za niedozwolone postanowienia tej samej treści normatywnej, stosowanego przez przedsiębiorcę niebędącego pozwanym w sprawie, w której wydano ten wyrok (art. 365 i 366 w związku z art. 479[43] k.p.c.).
Podjęta uchwała ma duże znaczenie zarówno dla sporów konsumentów z przedsiębiorcami, jak i dla postępowań dotyczących naruszeń zbiorowych interesów konsumentów prowadzonych przez prezesa UOKiK, gdyż w orzecznictwie Sądu Najwyższego oraz Sądu Apelacyjnego w Warszawie i SOKiK ujawniły się rozbieżności dotyczące podmiotowych i przedmiotowych granic przewidzianej w art. 479 [43] k.p.c. rozszerzonej prawomocności materialnej wyroku uwzględniającego powództwo o uznanie postanowienia wzorca umowy za niedozwolony. Zgodnie z tym przepisem wyrok prawomocny ma skutek wobec osób trzecich od chwili wpisania uznanego za niedozwolone postanowienia wzorca umowy do rejestru, o którym mowa w art. 479[45] § 2 k.p.c. Innymi słowy sporne było, czy po wpisie klauzuli abuzywnej do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone, użyte w przepisie sformułowanie „skutek wobec osób trzecich” oznacza tylko pozwanego przedsiębiorcę i jego klientów czy też wszystkich przedsiębiorców, którzy stosują takie postanowienie w swoich wzorcach, i ich klientów (skutek erga omnes). Ostatecznie SN przyjął, że tylko pozwany przedsiębiorca i jego klienci są związani wyrokiem uznającym postanowienie za niedozwolone.
Trzeba też stwierdzić, że w swoim wniosku Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, powołał się na piśmiennictwo, w którym podkreśla się, że po pierwsze, postanowienie jest poddawane ocenie w ramach konkretnego wzorca, stosowanego przez danego przedsiębiorcę, w innym wzorcu jego ocena mogłaby bowiem wypaść odmiennie, a po drugie, wpis klauzuli do rejestru nie może być traktowany na równi z przepisem ustawowym, gdyż sądy stosują, a nie tworzą prawo (art. 87 Konstytucji), po trzecie, szerokie rozumienie rozszerzonej skuteczności w art. 479[43] k.p.c. godzi w prawo do sądu (art. 45 Konstytucji), pozbawia bowiem przedsiębiorców nieuczestniczących w postępowaniu możliwości obrony swoich praw, po czwarte, art. 479[45] k.p.c. stanowi wyjątek od zasady wyrażonej w art. 365 k.p.c. i nie powinien podlegać wykładni rozszerzającej.
Pogląd Sądu Najwyższego koreluje zatem z wyżej zaprezentowanym stanowiskiem doktryny.
Należy wskazać, iż co prawda sądy powszechne nie są związane stanowiskiem Sądu Najwyższego uchwała została podjęta na wniosek Pierwszego Prezesa SN), jednak należy spodziewać się, że znajdzie ona akceptację w orzecznictwie tychże sądów.
Główny Specjalista ds. Prawnych – r.pr. Magdalena Borowczyk-Zalewska
